Een algemeen-filosofische basis
Algemene filosofische uitgangspunten leveren de basiselementen voor mijn krijgskunst- en kunstfilosofie, en zo ook voor mijn visie op krijgskunst- en kunstbeoefening. Maar deze algemene uitgangspunten kunnen ook apart op zich beschouwd worden.
Een hedendaags niet-atheïstisch humanisme
Ik leg mij toe op de ontwikkeling van een hedendaags niet-atheïstisch humanisme, dwz een vorm van Neo-Humanisme. Daarin begrepen is een filosofie van geweldloosheid en een bewustzijn van algemeen-menselijke verbondenheid, zoals vroeger treffend verwoord door de Chinese filosoof Zhang Zai (1020-1077):
"De Hemel is mijn vader, de Aarde is mijn moeder en zelfs een nietig wezen als ikzelf heeft een beschuttende plaats in hun midden.(...). Alle mensen zijn mijn broeders en zusters, en alle levende wezens en dingen zijn mijn gezellen."
Het is belangrijk te benadrukken dat atheïsme en humanisme geen synoniemen zijn maar volledig van elkaar los staande invalshoeken op de menselijke werkelijkheid. Atheïsme bestaat immers ook in anti-humanistische varianten. Anderzijds ontwikkelden verschillende religies naast orthodoxe of fundamentalistische eveneens humanistische interpretaties van hun wereldbeeld.
In een niet-atheïstische benadering betekent humanisme zichzelf en het eigen referentie-kader overstijgen in een mensgericht handelen, dwz het verwezenlijken van menselijkheid ongeacht de eigen levensbeschouwing. Het stelt dus niet louter de mens maar eerder menselijkheid centraal. Men kan maar één topprioriteit hebben, en, als die topprioriteit menselijkheid is, is ze niet geloofs-orthodoxie of economie, of enig ander criterium.
Zoeken naar een nieuwe wereldorde
Vandaag doen crisissen van allerlei aard zich voor, schijnbaar on-samenhangend, maar dermate ernstig dat we ze kunnen samenvatten als "de 21ste eeuwse beschavingscrisis". Apocalyptische doembeelden met een gevoel van bedreiging brengen echter geen oplossing. De apocalyptische reflex veroorzaakt verkramping in het denken waardoor verschillende fundamentalismen de nieuwe wereldorde invulling zouden kunnen geven (religeius integrisme, cultureel identiteitsdenken, linkse multitudes, zuiver blanke werelden, radicaal-atheïsme, ...).
In het bijzonder bestaat er de gevaarlijke trend naar een mondiaal economisch fascisme, waarbij economisch fundamentalisme als het ware de macht grijpt. Het is een aanzienlijke trend die de samenleving meer en meer ontmenselijkt. Ook in België wordt dit economisch fascisme gekenmerkt door het zich inkopen of binnen-manipuleren in de politieke structuren door kleine hebzuchtige belangengroepen.
Nog een invalshoek is die van een "Mondiale Eénheid" onder de vorm van de combinatie van "Smart Nation" met hyper-kapitalisme, de nieuwe evangelisering van het Vaticaan ("Globaal Katholicisme"), een mondiale islamitische gemeenschap, een kosmopolitisch Tianxia of het streven naar een solidaristisch Wereldbestuur. In deze benadering heersen onvrijheid en conformisme.
Anderzijds is zich terugtrekken in volledig soevereine landen op termijn onhoudbaar en het creëren van grote politieke machtsblokken vergroot de kansen op ernstige conflicten in een Multipolaire Wereld. Mensen opsluiten in "hun volk" of "hun gemeenschap" is niet alleen onhaalbaar en utopisch, belangrijk is het uitgangspunt dat de redelijke zelfbeschikking van het individu zwaarder weegt of zelf strijdig is met, de zogenaamde volkerenrechten. Ik wijs dus elke vorm van gemeenschapsdenken, communitarisme of identiteitsdenken af, ik verwerp elke vorm van etnisch- of cultuur-nationalisme, en ik onderschrijf de waarde van het welzijn van de mens als individu als vertrekpunt voor een vredelievende politieke ordening.
Een nieuwe visie op het menselijke samenleven is nodig. Humanistisch-universalisme, dat de doembeelden naast zich neerlegt, maar zich toelegt op het menselijke, is een evenwichtige harmonische keuze.
Naar mijn mening leven we best in een grote diversiteit van democratische naties waartussen een vredelievende internationale samenwerking bestaat, in een open pluralistische Wereldgemeenschap. Zo zijn er dan een territoriale diversiteit (van soeverreine naties), een multiculturele interne diversiteit, en een globale diversiteit (die gelijkgezinden verbindt over de landsgrenzen), alle drie gegrond in een Algemene Menselijkheid. Mondiale overlegraden kunnen problemen oplossen en evoluties bijsturen waar nodig.
De bouwstenen voor een nieuwe wereldorde kan men voor mij vinden in een filosofie van individuele menselijke zelfontplooiing. Een pacifistisch-humanistische nieuwe wereldorde gaat samen met een vredelievende organisatie van de democratische naties en met een dagelijkse vredescultuur bij de burgers. Die drie samen, de pacifistische nieuwe wereldorde, een vredelievende samenleving en individuele vredescultuur zijn in mijn visie de drie pijlers voor een leefbare wereld waarin menselijk welzijn centraal staat.
Gelet op actuele mondiale ontwikkelingen, is op pragmatisch vlak een nieuwe burgerrechtenbeweging nodig die een multiculturele diversiteit omarmt, om zo de samenleving te re-humaniseren. Op die manier kan gewerkt worden aan de verwezenlijking van een humanistische globalisering.
Menselijkheid
Als fundering van het bovenstaande, vertrek ik vanuit het principe van het welzijn van existentieel beperkte, en eindige mensen, van individuele menselijke behoeften en van mensenrechten. Door de menselijke beperktheid ontstaan onvermijdelijk conflicten die om oplossing vragen.
Zoals Mencius al aangaf, kan men antwoorden vinden voor de morele problemen van het dagelijks leven door zich te richten op de eigen innerlijke menselijke natuur. Door zelf-cultivering kan men de vaardigheden verwerven die voor het samen-leven nodig zijn, waarna de dagelijkse inspanning volgt om ze in praktijk te brengen.
Die inspanning is een proces van zelf-ontplooiing en van ver-menselijking.
Vredescultuur
Het ontwikkelen van vredescultuur is uiterst belangrijk, maar niemand heeft er een “patent” op. Het is best zich te hoeden voor misbruik van de vredelievende thema's, onder meer zoals het maken van valse beloften of als onverdraagzaamheid tegenover "ongewenste ordeverstoring".
Uitermate belangrijk vind ik op een flexibele manier waar en vals van elkaar te kunnen onderscheiden. Het is zeker nodig te beseffen dat ieder zijn eigen subjectieve beleving heeft, maar wel van een objectieve werkelijkheid om hem heen. Zonder waarheidsconcept is geen vrede mogelijk. Maar andersom maakt het claimen van het bezit van een enige speculatieve waarheid diezelfde maatschappelijke vrede onmogelijk. Daarom zijn communicatie en conflicthantering voor mij kernthema's.
Een ander belangrijk vredesthema is de confrontatie tussen traditie en moderniteit, tussen het leven in een feodale en het leven in een moderne samenleving. De clash tussen traditie en moderniteit heeft al veel bloed doen vloeien en veel leed veroorzaakt. Ieder ontwikkelt eigen tradities en gewoontes, en het vredelievend samenleven van die diverse levensbeschouwingen en –gewoonten met een democratische rechtstaat als kader, vind ik een waardevolle maatschappelijke uitdaging. De verzoening van traditie en moderniteit, zowel in het persoonlijke als in het maatschappelijke, is voor mij een noodzakelijk element van een hedendaagse vredescultuur.
De Neo-Humanistische Dimensie
Het voorvoegsel "neo" kan verwijzen naar een kentering in het denken of naar een herleven na een periode van stilstand of aftakeling. In de eerste betekenis verwijst "neo" in Neo-Humanisme naar een overstijgen van rationalistisch materialisme ("atheïsme"), van antropocentrisme en van Eurocentrisme. In de tweede betekenis gaat het om het opnieuw centraal stellen van menselijkheid in een door het gevorderde kapitalisme ontmenselijkte wereld.
"Neo-Humanisme" is een algemene overkoepelende term die verdere specificatie nodig heeft, het kan immers gevoed worden door diverse onderliggende filosofieën of religies. Bij sommige zijn dit bv beginselen zoals karma of reïncarnatie, in mijn invulling van Neo-Humanisme gaat het om het gronden in een natuurlijke menselijkheid. Het omvat een spiritueel naturalisme o.m. geïnspireerd door het Neo-Confucianisme van Zhu Xi (Daoxue) en het moreel sentimentalisme van Francis Hutcheson. Daarmee verwerp ik uitdrukkelijk nationalistische, solidaristische en constructivistische ideologieën, alsook elke vorm van postmodernisme en postkolonialisme.
Aangezien in deze visie een gezonde samenleving gebouwd wordt langs de zelf-cultivering van de indviduele mens, sluit zij aan bij de vroegere Human Potential Movement, waarvan een actualisering nodig is. Hier specifiek gaat het om een vorm van Neo-Humanisme ingevuld als het cultiveren van authentieke menselijkheid als basis voor een gezonde, vredelievende samenleving.
